Όπως αναφέρθηκε ήδη, οι πρώτοι μοναχοί που επάνδρωσαν το μοναστήρι του Δαμανδρίου ξεκίνησαν από ένα άλλο παλιό μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου, το οποίο βρισκόταν σε μια περιοχή Ανατολικά του Πολιχνίτου και ανάμεσα σ' αυτόν και τον Άγιο Γεώργιο στα Μελαντά. Η περιοχή αυτή σήμερα για το λόγο αυτό λέγεται "Παλιομονάστηρα" και μια τεράστια έκταση της (15 στρέμματα λιόδενδρα και 400 στρέμματα βοσκότοποι) ανήκουν στη λεγόμενη περιουσία του Δαμανδρίου.
Η περιοχή είναι καλά προφυλαγμένη από το βοριά με απότομα βραχώδη υψώματα και έχει μια πολύ καλή θέα προς τον Πολιχνίτο και τον Κόλπο Καλλονής. Σήμερα είναι κατάφυτη από πρίνους και βελανιδιές ενώ και τα λιοκτήματα τα οποία εκμεταλλεύεται ιδιώτης εκμισθωτής κοντεύουν να ερημώσουν.
Εκεί γύρω από ένα πλάτωμα (την αυλή του παλιού μοναστηριού) υπάρχουν τα ερείπια του παλιού μοναστηριού. Συγκεκριμένα στα νότια του χώρου αυτού υπάρχει η κόγχη του ιερού του καθολικού του μοναστηριού (ναός Αγίου Γεωργίου) και στα δυτικά τα υπολείμματα από τρία διαδοχικά μικρά κελιά μοναχών. Σε κάθε κελί υπάρχει μικρή θυρίδα στην οποία κατά πάσα πιθανότητα τοποθετούνταν το εικόνισμα και το καντήλι.
Σήμερα με ξερολιθιά γύρω στη σωζόμενη κόγχη του ιερού, έχει χτιστεί ένα μικρό "εκκλησάκι", σκεπασμένο με λαμαρίνα μέσα στο οποίο υπάρχουν καινούρια εικονίσματα του Χριστού και της Παναγίας και μια παλιότερη της Παναγίας και ίσως γι' αυτό θεωρείται εκκλησάκι της Παναγίας.
Λίγο πιο χαμηλά απ' την τοποθεσία αυτή, στην άκρη του αγροτικού δρόμου, από κει που ξεκινά το μονοπάτι που πρέπει να ακολουθήσεις για να ανεβείς στο χώρο των κτισμάτων, υπάρχει μια χτισμένη βρύση. Προφανώς το νερό της βρύσης κατεβαίνει από κάποια πηγή που υπάρχει στο ύψωμα και απ' την οποία πιθανότατα υδρεύονταν οι μοναχοί. Δεν μπορεί φυσικά να αποκλειστεί το ενδεχόμενο να υπήρχε και κάποιο πηγάδι.
Τις παραδόσεις τις σχετικές με την καταστροφή του μοναστηριού και την μετεγκατάσταση των μοναχών που απέμειναν παραθέτουμε σε άλλες σελίδες.

Ο ΑΗ- ΓΙΩΡΓΗΣ Ο ΜΕΛΑΝΤΑΣ

Δύο χιλιόμετρα μετά το Δαμάνδρι σε επίπεδη έκταση βρίσκεται η εκκλησία του Αη- Γιώργη. Είναι μια μονόκλιτη εκκλησία με παλιές εικόνες και τέμπλο, το οποίο πρόσφατα έγινε από την αρχή παραδοσιακό σκαλιστό στην Αγιάσο από δωρεά πιστού. Έχει την κόγχη του ιερού από λαξευμένους λιθόπλινθους, ένθετα τουβλάκια και τρία μεγάλα τοξωτά παράθυρα. Κελιά υπάρχουν στην αυλή, όπου φιλοξενούνται οι επισκέπτες , που είναι πολλοί ιδιαίτερα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες και μάλιστα τον Αύγουστο, για να " δεκαπεντίσουν", όπως λένε, τάμα στον Άγιο.
Γύρω από την εκκλησία υπάρχουν μεγάλοι ορθογώνιοι λιθόπλινθοι, τούβλα και κεραμίδια που δείχνουν ότι παλιότερα υπήρχαν κτίσματα.
Λαξευμένες γούρνες από καφετιά πέτρα και όρθιο μέσα στο χώμα το κάλυμμα μιας λάρνακας. Δίπλα υπάρχει ένα μαντρί και στους ξεροτράχαλους τοίχους που βρίσκονται τρία επιθήματα με σταυρό στο πλάι και ένας σπασμένος αμφικιονίσκος, όλα από το ίδιο υλικό.

 

Αυτά μαζί με τα τούβλα, που έχουν αυλακώσεις, και τους άφθονους λαξευμένους λίθους είναι σοβαρές ενδείξεις ότι στο μέρος αυτό υπήρχε παλαιοχριστιανικός ναός. Εδώ τοποθετείται το μετόχι του Δαμανδρίου, αφιερωμένο στον Άγιο Γεώργιο, που σύμφωνα με τους μελετητές, διαδέχτηκε το παλαιότερο μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου των Βυζαντινών χρόνων, απ' όπου διωγμένοι οι μοναχοί χτίσανε το μοναστήρι του Δαμανδρίου. Παράδοση αναφέρει ότι τα παλιά μοναστήρια που ήταν τοποθετημένα ανατολικά του Πολιχνίτου, στη θέση Κορακιά, λεηλατήθηκαν από τους πειρατές, πυρπολήθηκαν και οι επτά μοναχοί κατακρεουργήθηκαν με τσεκούρια. Δύο καλόγεροι γλίτωσαν, γιατί, τραυματισμένοι καθώς ήταν, έκαναν τους πεθαμένους και ξέφυγαν προς τα βόρεια, όπου σε μικρή απόσταση χτίσανε το Δαμάνδρι. Την παράδοση αυτή ενισχύει και η μαρτυρία του εκλιπόντος Κ. Ψάνη, που κατά την εκχέρσωση του αγρού του που βρίσκεται δίπλα στο ναό του Αγίου Γεωργίου βρέθηκε λάρνακα με δύο κεφάλια, που έφεραν σχισμή από μπαλτά. Στο κτήμα απέναντι από την είσοδο της εκκλησίας, "Πλάτη" όπως ονομάζεται, μαρτυρία αναφέρει, ότι υπάρχουν εφτά τάφοι με κλίση προς τα πάνω του τμήματος, όπου βρίσκονταν τα κεφάλια των νεκρών. Σε τουρκικά φιρμάνια του 1782 - 1793 ο Άγιος Γεώργιος αναφέρεται ως Μετόχι του Δαμανδρίου. Σήμερα απομένουν η εκκλησία με τα σύγχρονα κελιά. Τα Μελαντά καλύπτουν μια μεγάλη έκταση που κατοικήθηκε από τα αρχαία χρόνια ανελλιπώς. Η γη εύφορη έθρεψε τους κατοίκους και τους προφύλαξε από τη μανία των επιδρομέων. Σήμερα ακόμη σπέρνονται τα χωράφια και καλλιεργούνται οι ελιές. Επίσης, προσκυνητές έρχονται από ολόκληρο το νησί προς τιμήν του Αγίου. Σε παλιότερες εποχές, όταν δεν υπήρχαν αυτοκίνητα, οι προσκυνητές πήγαιναν με τα ζώα, για να αγρυπνήσουν να κάνουν λειτουργία και να προσευχηθούν στο θαυματουργό Άγιο. Διηγούνται τη θαυματουργή παρουσία του Αγίου τις ώρες της προσευχής τους, όπως το ποδοβολητό του Αγίου στη στέγη της εκκλησίας ή στον αύλειο χώρο. Γύρω στις 12 τα μεσάνυχτα οι προσκυνητές που αγρυπνούσαν, έβγαιναν στο προαύλιο, όπου βρισκόταν η εικόνα του Αγίου τοποθετημένη ανάμεσα σε πρίνους, για να προσευχηθούν , γιατί εκεί εμφανιζόταν σαν οπτασία η μορφή του Αγίου Γεωργίου. Καθημερινώς ανέβαινε στον Άγιο και έκανε Λειτουργίες και αγρυπνίες ο πατέρας Λεβέντης. Λέγεται ότι ο Άγιος του υπέδειξε να σκάψει σε ορισμένο μέρος και θα βρει το αγίασμα που πράγματι βρέθηκε. Ενώ σκεπτόταν ότι δεν έχει χρήματα να το μεταφέρει στην εκκλησία, κάποιος από το εξωτερικό του πρόσφερε ένα μεγάλο ποσόν για να το χρησιμοποιήσει όπου θέλει, χωρίς να γνωρίζει τον πόθο του. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που μεταφέρθηκε νερό στα Μελαντά.
Η μνήμη του Αγίου γιορτάζεται δύο φορές το χρόνο στις 2 Νοεμβρίου και σε 15 ημέρες μετά την Κυριακή του Πάσχα, όπου γίνεται πανηγύρι με πλήθος κόσμου. Την παραμονή της γιορτής γίνεται εσπερινός με αρτοκλασία και οι κάτοικοι κάνουν την προετοιμασία για το παραδοσιακό φαγητό "κισκέκ". Ανάβουν φωτιές στο προαύλιο της εκκλησίας, τοποθετούν μεγάλα καζάνια επάνω και βράζουν κρέας και σιτάρι πολύ καλά . Αφού βράσει το κοπανούν με μεγάλα κουτάλια- ξύλα, ώστε να γίνει ένας χυλός. Την επόμενη μέρα το μοιράζουν στους προσκυνητές μετά το τέλος της θείας λειτουργίας. Η θεία λειτουργία γίνεται με την παρουσία των κληρικών της περιοχής και πλήθος πιστών με μεγαλοπρέπεια. Στο τέλος γίνεται η περιφορά της εικόνας με πιστούς καβάλα στα άλογά τους και κρατώντας την εικόνα του Αγίου να προπορεύονται της πομπής και με τη συνοδεία των μουσικών ακουσμάτων της τοπικής "μπάντας" που πλαισιώνεται από μαθητές των σχολείων της περιοχής.
Στα πλαίσια του προγράμματός μας στις αρχές του Μάη κάναμε λειτουργία προς τιμή του Αγίου με αρτοκλασία, παρουσία καθηγητών του σχολείου μας και των μαθητών της Β΄ τάξης που πήραν μέρος στο πρόγραμμα και παρακολούθησαν την τελετή με ιδιαίτερη προσοχή και κατάνυξη.

Πολλά θαύματα διηγούνται οι πιστοί για τον Άγιο Γεώργιο. Παραθέτουμε δύο.
Κάποιος αγρότης στην περιοχή είχε στήσει αλώνι για τα γεννήματά του. Μια μέρα σταμάτησε για λίγο το αλώνισμα και μέσα στην κάψα του καλοκαιριού πήγε λίγο πιο πέρα, όπου είχε το κανάτι του, για να πιει. Τότε εμφανίστηκε μπροστά του ένας όμορφος καβαλάρης και του είπε να μην πιει. Απορώντας ο αγρότης άδειασε το κανάτι του και με το νερό έπεσε και μια οχιά.
Μια άλλη φορά ένας χωρικός σταμάτησε για λίγο το αλώνισμα, έδεσε τα άλογά του και έγειρε για να ξαποστάσει, οπότε τον πήρε ο ύπνος. Ξαφνικά ένοιωσε κάποιον να τον σπρώχνει και ανοίγοντας τα μάτια του είδε έναν καβαλάρη να του λέει: "Σήκω γρήγορα. Τα άλογα βρίσκονται μέσα στο αλώνι" και έτσι έτρεξε και έσωσε τη σοδειά του.

Δημοτικό τραγούδι για τον Αη Γιώργη

Στο Ιερό Προσκύνημα του Αγίου Γεωργίου στα Μελαντά, υπάρχουν κορνιζωμένες δυο εκδοχές του τραγουδιού του Αγίου Γεωργίου.
Την πρώτη τραγουδούσε μια γυναίκα η οποία έμενε στα κελιά, τα οποία υπάρχουν στα Μελαντά και την έλεγαν Δημητρούλα:
(Για τη Δημητρούλα θρυλούνται πολλά. Έλεγε ότι πολλές φορές εμφανίζονταν μπροστά της ο Άγιος και υποδείκνυε το θέλημά του. Πιστοί αναφέρουν ότι μια μέρα μόλις άρχισε ο ιερέας τη λειτουργία τον διέκοψε η Δημητρούλα λέγοντας: πάτερ, περίμενε λίγο γιατί έρχονται προσκυνητές από άλλο μέρος του νησιού. Και πράγματι σε λίγο εμφανίστηκαν οι προσκυνητές. Η ίδια έλεγε ότι επειδή ο Άγιος εμφανίζονταν στο δένδρο που βρίσκεται στην αυλή της εκκλησίας είχε πάντα εκεί ένα κανάτι με νερό για να πιει και να πλυθεί και μια πετσέτα, στην οποία έβρισκε συχνά τα ίχνη του Αγίου. Χωρίς θρύλους οι παραδόσεις είναι άνευρες και αδιάφορες)

Ένα θεριό εβρέθηκε σε μιας χώρας πηγάδι.
Άθρωπου του ταΐζανε κάθε πρωί και βράδυ.
Σα δε του δίνουν άθρωπο κάθε πρωί και ώρα,
ποτέ δεν άφηνε νερό, να τρέξει μες τη χώρα.
Τα μπουλετιά επαίξανε να βρουν σε ποιον θα πέσει,
να στείλει το παιδάκι του στο δράκοντα πεσκέσι.
Τα μπουλετιά επέσανε προς τη βασιλοπούλα,
οπού την είχε ο βασιλιάς μόνη και μοναχούλα.
Κλαίει βασιλιάς από τη μια, απ' τ'ν 'αλλ(η) βασιλοπούλα,
-Ώχου γλυκιά μ' παρηγοριά, που σ' είχα μοναχούλα.
-Στολίσετε την κόρη σας, την κάνετε σα νύφη,
να την επάτε στο θεριό να την ξεκοκαλίσει.
Στολίσανε την κόρη τους μ' ανθούς και με λιθάρια,
με δαχτυλίδια ατίμητα και με μαργαριτάρια.
-Πάρετε όλο μου το βιος και το βασίλειό μου.
Πέφτουν μαχαίρια αρίφνητα να παν την κορασίδα
μ' αλσίδες να τη δέσουνε στου πηγαδιού τα χείλια
Γι' αφέντης από μακριά να την παρηγορήσει,
να δει το άγριο θεριό, πώς θα τη ξενυχίσει.
-Άμε και συ αφέντη μου να μη φάγει και σε σένα,
αυτό το άγριο θεριό, που θε να φάει κι εμένα
Κλαίει η κόρη κι δέρνεται και λεει αλί! σε μένα
όπου μ' αφήσαν μοναχή και δεν βλέπω κανένα

Ο Αη Γιώργης τ' άκουσε τρέχει να τη γλιτώσει
κι από τα νύχια του θεριού να τη ξελευθερώσει.
-Άπλωσε την ποδίτσα σου κόρη να πέσω απάνω
κι εγώ σκοτώνω το θεριό κι απ' έδιου θα σε βγάλω.
Άπλωσε τη ποδίτσα σου κόρη να με ψειρίσεις
κι όταν αφρίσει το νερό τότε να με ξυπνήσεις.
Από το δρόμο τον πολύ ήτανε κουρασμένος,
έπεσε πα στα γόνατα, μα σαν αποθαμένος.
-Για ξύπνα - ξύπνα νη καλέ και το νερό αφρίζει
κι ο δράκος τα δοντάκια του για μένα ακονίζει.
Εξύπνησε ο νη καλός πολύ ξετρομαγμένος
Μια κονταριά του έδωσε βρέθηκε σκοτωμένος
Κι όπου σκοτώνει το θεριό βγαίν' ένα περιστέρι,
που βάσταγε αργυρό σταυρό στο δεξιό του χέρι
Κι έγραφε απάνω ο σταυρός βέβαια Άγιος Γιώργης,
όπου σκοτώνει το θεριό γλιτώνει τις αθρώπεις.

Βγάζει και τη κορδέλα του απ' το λαιμό το δένει
Παίρνει και τη βασίλισσα στο βασιλιά πηγαίνει
Για δες χαρά που γίνεται σε τούτο το παλάτι
Να πάρουνε τη κόρη τους και πάλι να την πάνε
-Να βασιλιά μ' τη κόρη σου και να και το παιδί σου
-Χαίρουσταν συ την κόρη μου, χαίρους και το παιδί μου
Πάρε και την κορώνα σου, κάτσε και στο θρονί σου,
να σ' έχω για παιδάκι μου, σα φως των ομματιών μου.
-Χαίρους και την κορώνα σου, κάτσε και στι θρονί σου.
-Για πες μου, πες μου νη καλέ πού σου βαστά η γενιά σου;
γιατί θα κάνω κάλεσμα να στείλω σ' τ'ν αφεντιά σου.
-Αη Γιώργης ονομάζομαι απ' την Καππαδοκία
Σα θες να κάνεις κάλεσμα, κάνε μια εκκλησία
Δεξιά να βάλεις το Χριστό, ζερβά την Παναγία
Καταμεσή στην εκκλησιά βάλ' ένα καβαλάρη,
αρματωμένο με σπαθί και με χρυσό κοντάρι.
Να 'ρχονται να τον προσκυνούν όλοι, μικροί μεγάλοι.
-Μετά χαράς σου νη καλέ κι η εκκλησιά θα γένει
Μ' ασήμι και με μάλαμα κι άξια και τιμημένη.

Συγκρίνοντας το παραπάνω κείμενο με τις 27 παραλλαγές που υπάρχουν σε όλη την Ελλάδα και τις οποίες συγκέντρωσε και σχολιάζει ο Γ.Ν. Πολίτης στο τριμηνιαίο Δελτίο της Ελληνικής λαογραφικής Εταιρείας (τόμος Δ΄1912-13) γίνεται φανερό ότι συμπίπτει με τη γαλλική μετάφραση της λεσβιακής εκδοχής του τραγουδιού. (τη λεσβιακή αυτή εκδοχή ο Γ.Ν.Πολίτης βρήκε μόνο σε γαλλική μετάφραση)

Το δεύτερο κείμενο, που υπάρχει στο προσκύνημα του αγίου Γεωργίου στα Μελαντά είναι το παρακάτω:

Άγιε μου Γιώργη αφέντη μου, αφέντη καβαλάρη
αρματωμένος με σπαθί και με χρυσό κοντάρι,
βοήθησε μας, τα φτωχά βοήθεια ζητούμε.
Ένα θεριό κατέβηκε στης χώρας το πηγάδι
και δεν αφήνει άνθρωπο νερό να πα να πάρει,
αν δεν του δώσουν άνθρωπο κάθε πρωί και βράδυ.
Γι αυτό ερίχνανε λαχνό και όπου ήθελε να πέσει,
πήγαινε το παιδάκι του στον δράκοντα πεσκέσι.
Έπεσε και στο Βασιλιά για την βασιλοπούλα
για να την πάγει στο θεριό την όμορφη κορούλα.
Ο Βασιλιάς σαν τ' άκουσε, αφρίζει και φωνάζει:
πάρετε όλο μου το βιος και το βασίλειό μου
κι αφήστε το παιδάκι μου, το φως των ομματιών μου.
Όλος ο κόσμος φώναξε, όλος με στόμα ένα:
-Για δώσ' μας το παιδάκι σου, για παίρνουμε και σένα.
Ο βασιλιάς σαν τ' άκουσε αυτόν τον λόγο λέει:
στολίστε τη με ατίμητο πετράδι, με ασήμι,
στολίσετε με μάλαμα και με μαργαριτάρι
και νύφη να την κάνετε και να την πάτε στο θεριό
να την γλυκομασήσει.
Πέφτει λαός αρίθμητος πάνω στην κορασίδα,
Μικροί, μεγάλοι κλάψανε κι όλοι την λυπηθήκαν,
την πήραν και την δέσανε σ' του πηγαδιού τα χείλια.
Η Βασίλισσα γονάτισε την προσευχή της κάνει.

Άγιος Γιώργης τ'ν άκουσε απ' την Καππαδοκία,
στο γρήγορο του άλογο καβάλησε με βία.
Σε μια παντέρμη ερημιά το Σατανά ανταμώνει.
-Άγιε μου Γιώργη μου, καλέ, γιατί τόσο καλπάζεις
το γρήγορο σου τ' άλογο γιατί το παραβιάζεις.
-Καταραμένε σατανά, που ξέρεις τ' όνομά μου.
Εγώ 'μια ξένος από δω, που ξέρεις τα γονικά μου.
Κοντοβαστάει τ' άλογο και το βουνό ανεβαίνει.
Βρίσκει την κόρη να στέκεται σαν ψιλομαραμένη.
-Για φύγε παλικάρι μου, φύγε μη φα και σένα
αυτό το άγριο θεριό, που θε να φαει κι εμένα.
-Σου είπα κοριτσάκι μου να μη πολυφοβάσαι
και του Θεού τη δύναμη πάντα να τη θυμάσαι.
Ξεπέζεψε και στάθηκε λίγο να ακουμπήσει,
ώσπου να έβγει το θεριό απ' τη μεγάλη βρύση.
-Για ξύπνα παλικάρι μου και το νερό αφρίζει
και για εμένα το θεριό τα δόντια του τα τρίζει.
-Σου είπα κοριτσάκι μου να μη πολυφοβάσαι
και του Θεού τη δύναμη πάντα να τη θυμάσαι.
Αρχή που κάνει για να βγει, όλα τα όρη τρέμουν.
Η κόρη απ' το φόβο της έμεινε δίχως αίμα.
Κοντοβαστάει τ' άλογο και το κοντάρι παίρνει,
βρίσκει στο στόμα του θεριού, βρύση το αίμα τρέχει.
Μια κονταριά του έριξε, το πήρε μες το στόμα
και άλλη και άλλη μια, το έριξε στο χώμα.
Όταν σκοτώνει το θεριό, βγήκε ένα περιστέρι,
βαστάει κι αργυρό σταυρό στο δεξιό του χέρι
και γράφει επάνω ο σταυρός: Άγιος Γεώργης,
όπου σκοτώνει το θεριό, γλυτώνει τους ανθρώπους.

Βγάζει και την κορδέλα του και το λαιμό του δένει,
παίρνει και τη βασίλισσα στον Βασιλιά πηγαίνει.
Για δες χαρές που γίνονται σε τούτο το παλάτι,
που πήραν την κορούλα του και πίσω την επάνε.
-Χαίρους παιδί μου την κορούλα μου, χαίρους και το παιδί μου,
χαίρους και την κορώνα μου, κάτσε και στο θρονί μου.
-Χαίρους εσύ την κόρη σου, χαίρους και το παιδί σου,
χαίρους και την κορώνα σου, που έχεις στην κεφαλή σου.
-Για πες μου παιδί μου, ω καλέ, το όνομά σου
για να σε κάνω κάλεσμα, να πάγω στη γενιά σου.
-Γιώργη με ονομάζουνε απ' τη Καππαδοκία.
Αν θέλεις να κάνεις κάλεσμα, κάνε μια εκκλησία.
Δεξιά να είναι ο Χριστός, ζερβά η Παναγία,
καταμεσής στην εκκλησιά, κάνε ένα καβαλάρη,
να κονταρέβει ένα θεριό μ' ένα μακρύ κοντάρι.
Μετά χαρά σου , ω καλέ, η εκκλησιά θα γίνει
και τ' όνομά σου Γιώργο μου παντοτινά θα μείνει,
να έρχονται να προσκυνούν, όλοι μικροί μεγάλοι.
Η παραλλαγή αυτή έχει πολύ μεγάλη ομοιότητα με την Ηπειρώτικη γεγονός που δικαιολογείται από το ότι αρκετοί Ηπειρώτες, μάστορες της πέτρας, (αλλά και άλλοι) μετανάστευσαν εσωτερικά στα νησιά του Αιγαίου και επομένως μετέφεραν και τις παραδόσεις τους.

ΑΡΧΙΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΜΙΧΑΗΛ (Τραπυργιά)

Η Τραπυργιά ή Τραπεριά ήταν μια πολυάνθρωπη περιοχή του Πολιχνίτου, απ' όπου οι κάτοικοι της έφυγαν και εγκαταστάθηκαν στον Πολιχνίτο λόγω των πειρατών. Μέχρι το 1940 πολλοί εργάζονταν στα κτήματα τους εκεί και η περιοχή είχε έντονη ζωή. Η παράδοση αναφέρει ότι η περιοχή ονομάστηκε έτσι διότι εκεί υπήρχαν 30 πύργοι. Όμως δεν υπάρχουν ίχνη για πύργους (τετραπύργια ή τριπύργια). Σωστότερη φαίνεται η άποψη ότι Τραπυργιά (Λεσβιακή παραφθορά) προήλθε από Τρανς-Πειραία (Πέρασμα-Η περιοχή αυτή μέχρι τα Βατερά ήταν "Πειραία γη")

Σίγουρο είναι ότι όλη η περιοχή είχε γνωρίσει μεγάλη άνθιση από τον 7ο αι. με τεράστιες εκκλησίες και μοναστήρια. Κύρια εκκλησία ήταν του Ταξιάρχη που λειτουργούσε σαν μονή. Θρυλείται ότι πρόκειται για το μοναστήρι του αρχιστρατήγου Μιχαήλ, του επονομαζόμενου Ακρονησιώτη, το οποίο υπάρχει σε γραπτή πηγή του 1324. Καταστράφηκε όμως από τους Τούρκους και τους Αγαρηνούς και έμεινε μόνο ένα μέρος του δεξιού τοίχου. Πάνω στα θεμέλια της παλιάς εκκλησίας ξαναχτίστηκε, όπως αναφέρει η παράδοση, από ναυαγούς Αρμένιους το σημερινό εκκλησάκι του αγίου και κοιτάζει νοτιοανατολικά. Κατά την παράδοση ένας από αυτούς τους Αρμένιους από χτύπημα στο κεφάλι έχασε το φως του και μόλις πλύθηκε στη βρύση είδε. Αυτό το θεώρησε θαύμα και γι' αυτό έχτισε την εκκλησία
Σύμφωνα με άλλη μαρτυρία ένας Αρμένιος ναυαγός, μετά από μεγάλη ταλαιπωρία στη θάλασσα σώθηκε φτάνοντας στην περιοχή της Τραπυργιάς. Είπε στους κατοίκους ότι είχε το παιδί του άρρωστο και εκείνοι του πρότειναν να το τάξει στον Ταξιάρχη και θα γίνει καλά. Πράγματι το παιδί έγινε καλά και έτσι τιμώντας τον Άγιο έχτισε την εκκλησία με το ιερό να κοιτάζει νοτιοανατολικά αντί ανατολικά.
Μέσα στην εκκλησία υπάρχουν δύο τοιχογραφίες, η μία προς τιμήν του Ταξιάρχη και η άλλη του Αγίου Φίλιππα που είναι προστάτης των ζευγάδων, μιας και στην περιοχή οι κάτοικοι ήταν οι περισσότεροι ζευγάδες.
Την ημέρα της γιορτής του Αγίου με το σιτάρι που πρόσφεραν και με το μοσχάρι που έσφαζαν έφτιαχναν το παραδοσιακό "κισκέκ" και το μοίραζαν σε όλους τους παρευρισκόμενους. Κάτω από την πελώρια πανάρχαια τετραμύθα έκαναν γλέντι με τραγούδια παίζοντας "ντενεκέ" για να τιμήσουν τον Άγιο Ταξιάρχη και τον Άγιο Φίλιππα, ώστε να τους βοηθήσουν και να έχουν καλή σοδειά.
Πολύ κοντά υπάρχουν χαλάσματα μικρών ξερολιθιών, δύο εκκλησάκια, του Αγίου Γεωργίου και Αγίου Δημητρίου. Νότια είναι ή Αγία Παρασκευή με νεκροταφείο που ξαναχτίστηκε το 1910 πάνω σε δάπεδο από πλάκες συνολικά μήκους 7,5 και πλάτους 5 μέτρων. Βόρεια βρίσκεται το εκκλησάκι του Άγιου (Ι) Σιδώρου με δάπεδο από κεραμικές πλάκες, μια πελώρια τετράγωνη πέτρα, που δεν υπάρχει πια, με παράδοση γυναικείου μοναστηριού που είχε στην κυριότητα του απέραντη περιοχή με τους βοσκότοπους του Όργαλου και χιλιάδες αιγοπρόβατα και μελίσσια.
Τα τελευταία χρόνια τα μέλη του Πολιτιστικού συλλόγου Πολιχνίτου σεβόμενα τις παραδόσεις του τόπου μας, προσπάθησαν να αναβιώσουν το πανηγύρι που γινόταν προς τιμήν του Αγίου. Την παραμονή της ημέρας που γιορτάζει ο Άγιος (7 Νοεμβρίου) γίνεται εσπερινός και στη συνέχεια προσφέρεται στους προσκυνητές "μανέστρα με κρέας" που αντικατέστησε το παραδοσιακό κισκεκ. Κάτω δε από το μεγάλο δέντρο στήνεται γλέντι με παραδοσιακή μουσική.

Ένα ακόμα μοναστήρι λέγεται ότι υπήρχε στα Τσίχια (στο δρόμο για τη παραλιακή τοποθεσία Πλάκες). Εκεί υπάρχει το εκκλησάκι του Αγίου Ανδρέα και εκεί θεωρείται ότι υπήρχε μοναστήρι αφιερωμένο στον Άγιο Ανδρέα της Κρήτης. Εδώ τα "αποδεικτικά" στοιχεία είναι οι διηγήσεις των μεγαλύτερων για σωζόμενα ερείπια κελιών.
Σύμφωνα με τον εξαίρετο Πολιχνιάτη λαογράφο ερευνητή και συγγραφέα Χαρίλαο Καράτζανο στη θέση αυτή υπήρχε παλιότερο μοναστήρι προς τιμή του Αγίου Γεωργίου (γι' αυτό και οσιογεωργίτες οι μοναχοί του). Σ' αυτό το μοναστήρι φιλοξενήθηκε ο Επίσκοπος Κρήτης Ανδρέας κατά το πέρασμά του από το νησί και φεύγοντας για την Κρήτη πέθανε και θάφτηκε στη Σκάλα Ερεσσού. Ύστερα απ' την αγιοποίησή του και επειδή κατά την εκεί παραμονή του ο κόσμος είχε εντυπωσιαστεί από το ήθος του, χτίστηκε μεγάλη εκκλησία στο όνομά του και έγινε το κύριο πρόσωπο στο οποίο απέδιδαν τιμές και προέπεμπαν προσευχές οι μοναχοί και γι' αυτό το μοναστήρι αναφέρεται σαν μοναστήρι του Αγίου Ανδρέα.

ΕΠΙΣΚΟΠΗ ΣΤΡΟΓΓΥΛΗΣ

Η Στροτζλού (Στρογγύλη) είναι μια αγροτική περιοχή στα δυτικά του Πολιχνίτου, η οποία είναι κατάφυτη από ελιές. Στην περιοχή αυτή υπάρχουν όχι μόνο πολλά παλιότερα ή καινούρια εκκλησάκια αλλά και έντονα ίχνη παλιότερης και νεότερης οικιστικής δραστηριότητας.
Το πιο επιβλητικό απ' τα χνάρια της παλιάς ανθρώπινης δραστηριότητας στην περιοχή είναι ο ημικατεστραμμένος ναός του Αγίου Γεωργίου. Δεν υπάρχει καμιά χρονολογική ένδειξη για το χτίσιμο του ναού. Υπάρχει όμως μια ζωντανή χρονολογική απόδειξη της εγκατάλειψης και καταστροφής του. Πρόκειται για μια τεράστια υπεραιωνόβια τετραμίθρα που υπάρχει στο εσωτερικό του. Αυτή αποδεικνύει ότι τα ερείπια αυτά στέκονται εκεί ως ερείπια για εκατονταετίες.
Σύμφωνα με την παράδοση αλλά και γραπτά στοιχεία τα οποία συνδυάζονται μ' αυτήν ή ίσως που έδωσαν τροφή σ' αυτήν εκεί υπήρχε σημαντικός οικισμός, μεγαλύτερος ίσως από τους πολλούς σκόρπιους οικισμούς που υπήρχαν σ' όλη την ευρύτερη δυτική περιοχή. Εκεί είχε ιδρυθεί και μια απ' τις αρκετές επισκοπές του νησιού η επισκοπή Στρογγύλης.
Επειδή τα μοναστήρια στην περιοχή δέχονταν συχνά επιδρομές από τους πειρατές υπάρχει η άποψη ότι μετά την κατάργηση της επισκοπής και την σχετική ερήμωσή της, εγκαταστάθηκαν εκεί μοναχοί, ιδρύοντας ένα ακόμα μοναστήρι.

ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ

Μια ακόμα περιοχή του τόπου μας, της οποία το όνομα παραπέμπει σε μοναστήρι. Πρόκειται για μια περιοχή στη βορειοδυτική πλευρά του υψώματος του Αη Λια που δεσπόζει του Κόλπου Καλλονής και ιδιαίτερα της παραλίας της Νυφίδας.
Και εδώ υπάρχει εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου (αποδεικνύεται ο αγαπημένος άγιος δια-χρονικά των Πολιχνιατών αν αναλογιστούμε ότι και ο ενοριακός ναός είναι αφιερωμένος στον Άγιο Γεώργιο). Το εκκλησάκι αυτό είναι πρόσφατα ανακαινισμένο.
Η περιοχή είναι κατάφυτη και παλιότερα υπήρχαν στα γύρω κτήματα πολλοί δενδρόκηποι και λαχανόκηποι έμεναν δε εκεί τους καλοκαιρινούς μήνες αρκετές οικογένειες. Το νερό της βρύσης προέρχεται από πηγή που υπάρχει στο δάπεδο του ιερού του ναού.
Θεωρείται ότι η περιοχή αυτή ήταν μετόχι άλλου μοναστηριού και χρησιμοποιούνταν ως ησυχαστήριο μοναχών από άλλα μοναστήρια της περιοχής.

Η ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΜΑΣ ΣΤΑ ΜΕΤΕΩΡΑ

Στα πλαίσια του προγράμματός μας επισκεφθήκαμε τη μοναστική πολιτεία των Αγίων Μετεώρων. Η επίσκεψη πραγματοποιήθηκε για να μπορέσουν οι μαθητές να βιώσουν την έννοια του μοναχισμού, να συνειδητοποιήσουν όχι μόνο την έννοια και την εικόνα ενός μεγάλου μοναστηριού που λειτουργεί κανονικά αλλά και την οικονομική συνιστώσα της ύπαρξης μοναστηριού στην ανάπτυξη ενός τόπου.
Οι μαθητές μας έμειναν έκπληκτοι από τη χριστιανική, ιστορική, αρχιτεκτονική, αγιογραφική και γεωλογική ιστορία τους αλλά και από το πλήθος των επισκεπτών Ελλήνων αλλά και ξένων κυρίως.
Τα Άγια Μετέωρα αποτελούν το μεγαλύτερο και σημαντικότερο, μετά το Άγιο Όρος, Ορθόδοξο Μοναστικό Κέντρο της Ελλάδος. Στο βορειοδυτικό τμήμα της Θεσσαλικής γης από τα πανάρχαια χρόνια υψώνονται σιωπηλοί και ακίνητοι ,περήφανοι και επιβλητικοί, οι πέτρινοι γίγαντες των Αγίων Μετεώρων, ανάμεσα στους ορεινούς όγκους της Πίνδου και των Αντιχασίων, κοντά στην αγκαλιά του Πηνειού ποταμού, φύλακες άγγελοι της Καλαμπάκας και του Καστρακίου.
Το πέτρινο δάσος των θεόπλαστων βράχων συνθέτει ένα από τα θαυμαστότερα και υποβλητικότερα γεωλογικά φαινόμενα του πλανήτη μας.
Στις απάτητες αυτές κορφές των γυμνών βράχων ο παράτολμος και αποφασιστικός ασκητής ανακάλυψε την οδό που οδηγεί στα ουράνια δώματα και καταλήγει στην ποθητή θέωση. Γι΄ αυτό και οι βράχοι , που βρίσκονται μεταξύ της γης και του ουρανού ονομάστηκαν, "Μετέωρα", από τον Άγιο Αθανάσιο το Μετεωρίτη. Τα πρώτα ίχνη της ιστορίας των Μετεώρων χάνονται στην αχλύ των θρύλων και των παραδόσεων. Ωστόσο, ήδη από τον 11ο αι. οι πρώτοι ερημίτες φώλιασαν στα κοιλώματα των ανεμόδαρτων βράχων. Κατά το 14ο.αι. ο Όσιος Αθανάσιος ο Μετεωρίτης συγκροτεί το πρώτο οργανωμένο μοναστικό κοινόβιο στο μεγαλύτερο βράχο του πέτρινου δάσους , το Μεγάλο Μετέωρο. Έκτοτε 24 μοναστήρια και ακόμη προυπάρχοντα πάρα πολλά μονύδρια, ασκηταριά, κελλιά, προσευχάδια, ερημητήρια, σπήλαια, εγκλείστρες, στύλοι, διάσπαρτα σ' όλους τους μετεωρίτικους βράχους, ανθίζουν, που ανακαινίζονται ή ιδρύονται ως το 16ο.αι., οπότε και σημειώνεται η μεγάλη ακμή της Μοναστικής Πολιτείας με αδιάλειπτη παρουσία πλέον των 600 ετών. Από τα 24 μοναστήρια, σήμερα, άλλα βρίσκονται σε ερειπωμένη κατάσταση , ενώ σώζονται ακέραιες και λειτουργούν οι Ιερές Μονές: Μεγάλου Μετεώρου, Βαρλαάμ, Αγίας Τριάδος, Αγίου Στεφάνου, Ρουσάνου και Αγίου Νικολάου Αναπαυσά.
Ο χώρος των Αγίων Μετεώρων , από τον Οκτώβριο του 1995 με νόμο της Πολιτείας ανακηρύχθηκε "τόπος ιερός , αναλλοίωτος και απαραβίαστος", γεγονός που εξασφαλίζει την Ορθόδοξη αυθεντικότητά του και την αποτελεσματική προστασία του.

Εμείς επισκεφθήκαμε την Ιερά Μονή Μεγάλου Μετεώρου και του Αγίου Στεφάνου.
Στο ψηλότερο και μεγαλύτερο σε έκταση βράχο βρίσκεται η ανδρώα Μονή του Μεγάλου Μετεώρου(Μεταμορφώσεως του Σωτήρος), που ιδρύθηκε περί το 1340 από τον Άγιο Αθανάσιο το Μετεωρίτη. Ο επισκέπτης της Μονής μπορεί να χαρεί: τον Πύργο που δεσπόζει ο Εξώστης με το δίχτυ , το κελλάρι, , το οστεοφυλάκιο, το ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, την Τράπεζα, την Εστία.
Με πανοραμική θέα στον απέραντο θεσσαλικό κάμπο βρίσκεται η ευκολότερα προσπελάσιμη Μονή του Αγίου Στεφάνου με την πολυμελή και δραστήρια γυναικεία αδελφότητα. Η απαρχή της μοναστικής ζωής στον Αγιοστεφανίτικο βράχο ανάγεται το 1192. Ο μικρός ναός του Αγίου Στεφάνου που είναι μια μονόκλιτη βασιλική, κτίστηκε το 1350. Το 1545 ο ναίσκος επεκτάθηκε και ανακαινίστηκε εν μέρει στην ιστόρηση , διά χειρός Νικολάου ιερέως. Ο σημερινός ναός του Αγίου Χαραλάμπους είναι αγιορείτικου τύπου και κοσμείται με θαυμάσια ξυλόγλυπτα. Ο ναός βομβαρδίστηκε το 1943 και επισκευάστηκε τα τελευταία χρόνια. Η τίμια κάρα του Αγίου Χαραλάμπους ,που φυλάσσεται στο ναό του, επιτελεί και στις μέρες μας πολλά θαύματα. Η Ιερά Μονή του Αγίου Στεφάνου διακρίθηκε για τη σημαντική προσφορά της στους αγώνες του Έθνους (υπήρξε το στρατηγείο Μακεδονικού Αγώνα), στην ελληνική παιδεία και τα γράμματα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Πυρραίων Χώρα: Μάκη Αξιώτη, Δήμος Πολιχνίτου 2001.
2. Πολιχνιάτικα ιστορήματα: Χαρίλαου Καρατζάνου, Μυτιλήνη 1984
3. Μεσαιωνικοί οικισμοί Λέσβου: Παναγιώτη Τσούνα, Μυτιλήνη 2007
4. Το Δαμάνδριον: Ιακώβου Κλεομβρότου, Μυτιλήνη 1977
5. Η Οσιακή Ζωή του Πατρός Αμβροσίου Λεβέντη : Ευγενία Κλειδαρά, Αθήνα 1996
6. Η Λεσβιάς Ωδή :Σταυράκη Αναγνώστου, επανέκδοση Αθήνα, εκδόσεις "Πηγής"1972
7. Αιολικά Χρονικά τόμος Ι΄, Μυτιλήνη 2008
8. Παλαιοχριστιανικοί και Βυζαντινοί λατρευτικοί τόποι: Πρωτοπρεσβύτερου Δουμούζη Γρηγορίου, έκδοση Ι.Μ.Μ. Μυτιλήνη2007
9. Κληρικοί ιεράς Μητρόπολης Μυτιλήνης από την αρχή του 19ου αιώνα, Πρωτοπρεσβύτερου Δουμούζη Γρηγορίου έκδοση Ι.Μ.Μ., Μυτιλήνη 2004
10. Τόποι λατρείας και προσευχής: Πρωτοπρεσβύτερου Δουμούζη Γρηγορίου έκδοση Ι.Μ.Μ., Μυτιλήνη 2006