Ιστορική Ανασκόπηση
Δασκαλοι και μαθητές
Απόφοιτοι
Δραστηριότητες
Συλλογή Νομισμάτων στο λύκειό μας
Μόνιμη έκθεση Καλλιτεχνικών Δημιουργιών Ντόπιων Καλλιτεχνών
Ο Δήμος Πολιχνίτου
Ιστορία της περιοχής
Πολιτιστική κίνηση
Μονή Δαμανδρίου
Βιβλιογραφία-Συνδέσεις
Γενικά
Απόφοιτοι
Η περιοχή μας απο ψηλά
Η ζωή στο σχολείο μας
Φυσικό Περιβάλλον
Σκέψεις για μια ελκυστικότερη Χημεία
Γιατί αξίζει να επισκευτείς την περιοχή Πολιχνίτου (8/10/07)
Απαξίωση του ελληνικού εκπαιδευτικού (και όχι μόνο) συστήματος
Τρείς παραλλαγές του Δημοτικού άσματος περι της Δρακοκοντίας του Αγίου Γεωργίου στην περιοχή Πολιχνίτου
ΣΧ0ΛΑΙ ΠΟΛΙΧΝΙΤΟΥ
Ημέρα των Φώτων: Αγιασμός των υδάτων
Ο Καλιάμπεης, τα χτένια του Κόλπου Καλλονής και η παρολίγο Τουρκοϊταλική σύγκρουση.
Μια διαφορετική έκφραση της λαϊκής παράδοσης (Η ΛΕΣΒΟΣ άνοιξη 2009)
Η ιστορία της εκπαίδευσης στη Βρίσα. (Αντίλαλος Βρίσας Ιούν2009)
Ο Δάσκαλος Γεώργιος Ταξείδης και το "Βιβλίον Ιστορίας του Σχολείου Βρισάς (Αντίλαλος Βρίσας Ιούν2009)
Η μοναστική ζωή στον Πολιχνίτο
Η βιομηχανική Βρίσα του 20ου αιώνα
Εκφράσεις ζωής και πολιτισμού
Οι ρίζες
Ένας υπέροχος φίλος: Ο Κόλπος Καλλονής
Χημείας Οδύσσεια
Το καταλόι της Παναγίας στη Βρίσα Λέσβου

- Τηλεφωνήστε μας
-

project

ΧΗΜΕΙΑΣ ...ΟΔΥΣΣΕΙΑ

." ΧΗΜΕΙΑΣ ...ΟΔΥΣΣΕΙΑ" έχει τίτλο το μικρό βιβλίο (77 σελίδες) του Δ/ντή του σχολείου Στρατή Νικέλλη. Πρόκειται για μια ανάγνωση της Οδύσσειας απ' τη σκοπιά της Χημείας με στόχο να καταδειχτεί η άμεση επίδραση της προόδου της Χημείας (ως πρακτικής και άτυπης επιστήμης) σε κάθε προσπάθεια βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης του ανθρώπου.

Στη συνέχεια παρουσιάζουμε τα προλεγόμενα του τεύχους

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Σε μια απ' τις πρώτες, κατ' έτος, συναντήσεις με τους μαθητές της Α' Λυκείου και στις διερευνητικές ερωτήσεις για να διαπιστωθεί το επίπεδο της τάξης τους, στην ερώτηση "Τι είναι η Χημεία;" σηκώνονται σύννεφο τα χέρια, γιατί στο Γυμνάσιο δυο χρόνια έκαναν Χημεία αλλά και γιατί το καλοκαίρι δούλεψαν …ώστε όταν έρθουν στο σχολείο να τα …ξέρουν.Η συνηθισμένη απάντηση, που δίνεται σχεδόν πανομοιότυπη κάθε χρόνο, είναι ότι "Χημεία είναι η Επιστήμη, που μελετά τα χημικά φαινόμενα"

Επιφανειακά η απάντηση δεν είναι λάθος. Δεν αναφέρεται όμως καθόλου η δομή της ύλης ως αντικείμενο μελέτης της Χημείας. Γι' αυτό στην πραγματικότητα ίσως να είναι η πιο ύπουλη απάντηση, που τελικά κατορθώνει να κάνει τη Χημεία για την πλειοψηφία των μαθητών μας αντιπαθητική. Γιατί τα χημικά φαινόμενα είναι οι χημικές αντιδράσεις και στα, χωρίς εργαστηριακές ασκήσεις, δυστυχώς σε μεγάλο βαθμό, σχολεία μας, οι χημικές αντιδράσεις είναι οι χημικές εξισώσεις.
Επομένως Χημεία είναι οι χημικές εξισώσεις. Και δώσ' του απανωτές δόσεις χημικών εξισώσεων, που επιδιώκεται απ' την πλειοψηφία των μαθητών να απομνημονευτούν με κάθε πιθανό και απίθανο τρόπο:
"κα κο τρια και η 2σο 4 δίνει κα σο 4, κο 2 και νερό"
Και όχι μόνο αυτό, αλλά συνήθως επιστήμονες, που έχουν αποφοιτήσει από άλλους τομείς, άσχετους με τη Χημεία, αν δεν παθαίνουν αλλεργία στο άκουσμα της λέξης, προσπαθούν να επιδείξουν τις γνώσεις τους στο συγκεκριμένο αντικείμενο με κάποιο παραπλήσιο με το παραπάνω παράδειγμα ...απόφθεγμα.
Βέβαια γίνονται προσπάθειες να αλλάξουν τα πράγματα αλλά η αντίσταση βρίσκεται μέσα μας. Ο κυρίαρχος -δυστυχώς- σήμερα ρόλος του Λυκείου να προετοιμάζει τους μαθητές για τις Πανελλαδικές εξετάσεις, ενισχυμένος με τις πολλαπλές στρεβλώσεις του εκπαιδευτικού μας συστήματος, έχει καταφέρει να αφαιρέσει την ουσία και να θεοποιήσει τους τύπους.
Ένα μάθημα που θα μπορούσε να αναδείξει τη δύναμη του ανθρώπινου μυαλού, την ομορφιά των επιστημών και της έρευνας, να παρουσιάσει το πραγματικό περιεχόμενο των Επιστημών και επομένως και της Χημείας, η Ιστορία των Επιστημών , δυστυχώς προδόθηκε απ' αυτούς, που θα 'πρεπε να στηριχτεί, απ' τους ειδικούς επιστήμονες, με το επιεικώς απαράδεκτο βιβλίο που κατάφεραν να εκδώσουν και να προωθήσουν στους μαθητές, με αποτέλεσμα τόσο το βιβλίο όσο και το μάθημα να παροπλισθούν άδοξα.

Η σφαιρική εικόνα για όλα τα πράγματα ενισχύει την αντικειμενικότητα και η σφαιρική ανάγνωση οποιουδήποτε κειμένου ενισχύει την αλήθεια και χαλυβδώνει τη μόρφωση. Η διαθεματική προσέγγιση ενός θέματος στην εκπαίδευση δίνει πολλές υποσχέσεις για ουσιαστικότερη γνώση. Τα κείμενα που ακολουθούν είναι αποτέλεσμα μιας ανάγνωσης της Οδύσσειας απ' τη σκοπιά της Χημείας διανθισμένα με πληροφορίες για την εξέλιξη της "Χημείας" απ' την εμφάνιση του ανθρώπου στη γη μέχρι το επίπεδο προόδου της, το οποίο αποτυπώνεται στην Οδύσσεια.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το ερέθισμα - πρόκληση είναι διπλό.

Απ' τη μια τα Ομηρικά έπη, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια. Απ' τα πρώτα κορυφαία κείμενα των Ελληνικών γραμμάτων. Η Ιλιάδα το πολεμικό έπος και η Οδύσσεια, το κοινωνικό, θα μπορούσε να λεχθεί, έπος, που περιγράφει το νόστο και τα κατορθώματα του Οδυσσέα, τα πλούτη του κόσμου, τον ίδιο τον τότε γνωστό κόσμο. Που υμνεί τη φιλοξενία των Ελλήνων και τη συζυγική πίστη της Πηνελόπης. Που αναδεικνύει τη δύναμη του μυαλού και το μεγαλείο της "Ιθάκης". Της κάθε "Ιθάκης", του κάθε στόχου και ιδανικού.

Απ' την άλλη η Χημεία. Η επιστήμη της ύλης. Η επιστήμη της ζωής. Η επιστήμη του θανάτου.

Τι σχέση, θα πει κάποιος, έχει το ένα με το άλλο. Μα φυσικά ό,τι σχέση έχει η καρδιά με το μυαλό μας. Το σώμα μας με τη ψυχή μας. Αρκεί να τα ψάξουμε σωστά. Αν κοιτάμε το σώμα μας ξεχνώντας τη ψυχή μας, έχουμε χάσει το παιχνίδι. Κι αν κοιτάμε τη ψυχή μας, ξεχνώντας το σώμα μας, έχουμε προδώσει το δημιουργό μας.
Αν μελετάμε διαχρονικά τις ανθρώπινες σχέσεις, αισθηματικές, κοινωνικές, οικονομικές, χωρίς να γνωρίζουμε τον υλικό κόσμο μέσα στον οποίο αναπτύσσονται, θα τις δούμε παραμορφωμένες, λειψές, σαν μια φωτογραφία, που, τραβώντας την, κόψαμε το κεφάλι.

Αν μελετάμε μια θετική επιστήμη και ειδικότερα τη Χημεία ξεκόβοντάς την απ' τον άνθρωπο και την κοινωνία του, τις δραστηριότητές του, τους φόβους και τα πιστεύω του δε θα τη νοιώσουμε ως "δική" μας, ποτέ. Δε θα καταλάβουμε το γιατί και το πώς της εξέλιξής της. Δε θα αξιολογήσουμε σωστά τα συν και τα πλην της. Δε θα αντιληφθούμε έγκαιρα τις δουλείες και τις ωφέλειες του μέλλοντος Και γι' αυτό θα μοιάζουμε σαν τον Οδυσσέα μέσα στη φουρτουνιασμένη θάλασσα, να παραπονιόμαστε γιατί δεν μας έτυχε ένας πιο ένδοξος χαμός, απ' αυτόν, που θα βλέπουμε να μας έρχεται ως αποτέλεσμα της ασέβειας, της δικής μας και των συντρόφων μας, όχι προς το θεό Ήλιο τούτη τη φορά, αλλά προς την πιο κοντινή γη μας, προς τον ίδιο μας τον εαυτό.

Ένας τρόπος για να πετύχουμε την απαραίτητη ισορροπία ανάμεσα στα δυο ξεκινώντας απ' την πλευρά της Χημείας, είναι να μελετήσουμε την άλλη πλευρά -την Οδύσσεια στην περίπτωσή μας- με τα μάτια της Χημείας.
Θα καταφέρουμε έτσι να καταλάβουμε τα πώς και γιατί της Χημείας. Θα καταφέρουμε, ίσως, βλέποντας την εξέλιξη της Χημείας ως αποτέλεσμα της προσπάθειας του ανθρώπου να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής του και να αξιοποιήσει όλα τα τάλαντα, που τόσο απλόχερα του χάρισε ο δημιουργός, να δώσουμε μια πρώτη απλή εξήγηση στο εφηβικό, γεμάτο αμφισβήτηση ερώτημα, μπροστά στην απαίσια παρουσία της Σκύλλας και της Χάρυβδης, των μαθητικών μας χρόνων, της Χημείας, όπως την παρουσιάζουμε εμείς οι δάσκαλοι χημικοί: "και τι με νοιάζουν μένα όλα αυτά; "

Ξεκινώντας απ' τη δική μας μεριά, η Χημεία είναι η επιστήμη της ύλης, ζωντανής και νεκρής και των μεταβολών της.
Ως τέτοια η Χημεία έχει βαθιές ρίζες, όχι ως επιστήμη αλλά ως πραγματικότητα. Ο άνθρωπος, αποτελούμενος και από ύλη και ζώντας μέσα στον υλικό κόσμο αναγκάστηκε να ασχοληθεί μ' αυτή και τις ιδιότητές της από τότε που βρέθηκε στη γη. Να διαλέξει την κατάλληλη πέτρα για όπλα και εργαλεία, το κατάλληλο χώμα για τα αγγεία του και τα κατάλληλα ξύλα για τις διάφορες κατασκευές του.
Στην αρχή κυριαρχούσε η πρακτική διερεύνηση για χρηστικούς λόγους της ύλης. Στη συνέχεια ήρθαν (κυρίως απ' τους αρχαίους Έλληνες) οι φιλοσοφικές αναζητήσεις για τη δομή της ύλης άσχετα αν ήταν σε σωστό δρόμο (π.χ. Δημόκριτος) ή σε λάθος (π.χ. Αριστοτέλης) Έτσι φτάσαμε, μέσα απ' τα αλχημικά μονοπάτια του μεσαίωνα, στον Lavoisier που θεμελίωσε την Επιστήμη της Χημείας και από κει στον Dalton, τον Avogadro, τον Boyle και τόσους άλλους που τη στέριωσαν Κι αυτή μεγάλωσε, θέριεψε, έβγαλε κλώνους και κλαδιά, έσπασε σε κομμάτια, μας πήγε στο φεγγάρι, μίκρυνε τον κόσμο, μας έφερε όλους τους ανθρώπους πιο κοντά, αλλά απ' την πολύ αγάπη νοιώθουμε να μας αγκαλιάζει όλο και πιο σφιχτά, θανατηφόρα θα έλεγα, άλλοτε μ' ένα θάνατο αργό γεμάτο δηλητήριο κι άλλοτε πολλούς μαζί, μια κι έξω, άσχετα αν θα 'ναι μαζί κι αυτός που ανάβει το φυτίλι ή όχι.

Και αυτού του θεόρατου δέντρου, που κάθε μέρα γίνεται όλο και πιο μεγάλο, ποιες είναι οι ρίζες του και πούθε έρχονται.
Αμέσως κάτω απ' το χώμα βρίσκεται η Αλχημεία με τους φανατισμένους εραστές της, να ψάχνουν και να προσπαθούν το ελιξίριο της νεότητας και απλόχερο χρυσάφι να δώσουν στον εαυτό τους πρώτα και στο κόσμο ύστερα.
Και πιο κάτω;
Πιο κάτω θα βρούμε τους Βυζαντινούς με το υγρό πυρ να σώζουν την Πόλη και τους άραβες αλχημιστές να μεταφέρουν τις ανησυχίες τους στην ευρωπαϊκή ήπειρο.
Και παρακάτω; παρακάτω;
Αυτή την αρχή ψάχνουμε, όχι με τη φαντασία μας, αλλά μέσα από γραπτά κείμενα. Ξεκινήσαμε και μείναμε στην Ομηρική εποχή. Και σαν τέτοια θα εννοούμε την περίοδο που εκτυλίχτηκαν τα -όποια πραγματικά - γεγονότα των Ομηρικών επών -και στην περίπτωσή μας, της Οδύσσειας- μέχρι τη συγγραφή της τελικής(;) μορφής του κειμένου
Παρακολουθήσαμε το μεταφρασμένο κείμενο, διασταυρώνοντας τα χωρία που μας ενδιέφεραν τόσο με άλλες μεταφράσεις όσο και με το πρωτότυπο κείμενο. Επιβεβαιώσαμε όμως και αποσαφηνίσαμε τις πληροφορίες που εντοπίσαμε σε έργα μελετητών της εποχής εκείνης, που στηρίχτηκαν στα ευρήματα των ανασκαφών και ιδιαίτερα στις διάφορες ενεπίγραφες στήλες, γεμάτες με πολύτιμες πληροφορίες.
Ασχοληθήκαμε με όλους τους τομείς της σύγχρονης Χημείας. Πρώτα απ' όλα ξεκινήσαμε με τα βασικά δεδομένα κάνοντας και μια σύντομη ξενάγηση στους βασικούς σταθμούς της Χημείας αλλά και της ανθρώπινης παρουσίας στη γη και συνεχίσαμε με τα δομικά υλικά. Τα υλικά με τα οποία φτιάχνουμε διάφορα αγαθά ή εργαλεία. Το ενδιαφέρον μας εστιάστηκε περισσότερο στα χημικά στοιχεία που εντοπίσαμε και σε παράγωγες ενώσεις τους.
Ακολούθησαν τα αγαθά της διατροφής, τα οποία προέκυπταν μέσα από ανθρώπινες διεργασίες των φυσικών πρώτων υλών, που οδηγούσαν μέσα από μια ή περισσότερες χημικές αντιδράσεις σε γευστικότερα αποτελέσματα.
Σειρά πήραν τα μέσα υγιεινής για το χώρο και το σώμα και έπονται τα φαρμακευτικά υλικά της εποχής εκείνης, με κύρια χρησιμοποιούνταν για την ένδυση και την υπόδηση. Ο Αδάμ γεννήθηκε γυμνός, ο βασιλιάς όμως -και όχι μόνο- των Ομηρικών χρόνων δεν ήταν έτσι. Ακολουθούν οι χημικές πηγές ενέργειας, γιατί χωρίς ενέργεια υπάρχει μόνο θάνατος. Κρύος παντοτινός και αναλλοίωτος. Και στην Ομηρική εποχή κυριαρχούσε η ζωή, η ορμή, ο έρωτας, ο αγώνας.Και ολοκληρώνουμε με την περιβαλλοντική επισκόπηση της εποχής. Γιατί ο άνθρωπος και το περιβάλλον βρίσκονται απ' την αρχή σ' έναν αδιάκοπο αγώνα, σε μια αδιάκοπη πάλη και αυτή η πάλη είναι που χρειάζεται ισορροπία. Γιατί ένα είναι σίγουρο: αν υπάρξει νικητής τότε ο χαμένος θα είναι οριστικά ο άνθρωπος.
Η Χημεία συναντιέται παντού. Μέταλλα και αμέταλλα, κράματα και ορυκτά. Και διαρκής η προσπάθεια του ανθρώπου να τα δαμάσει, να τα επεξεργαστεί, να βελτιώσει τις ιδιότητές τους, να τα χρησιμοποιήσει όσο γίνεται πιο αποδοτικά. Χημικές αντιδράσεις που πραγματοποιούνται με ενεργότατη ανθρώπινη παρέμβαση που αποδεικνύει πλήρη γνώση, όχι βέβαια του μηχανισμού τους αλλά σίγουρα των συνθηκών, που απαιτούσε η κάθε μια είτε επρόκειτο για ζυμώσεις, είτε για βαφές κ.λ.π.
Αυτή τη ζωντανή Χημεία του Ομηρικού Έπους παρουσιάζουμε στη συνέχεια.
Για όσες πληροφορίες προέκυψαν άμεσα απ' το κείμενο υπάρχει σημειωμένη η αντίστοιχη καταγραφή. Ραψωδία και στίχος δίπλα (συνήθως) στο πρωτότυπο κείμενο*. Για όσες πληροφορίες δεν υπάρχει τέτοια καταγραφή στίχου σημαίνει ότι προήλθαν από άλλη πηγή, απ' αυτές που αναφέρονται στη βιβλιογραφία. Θα μπορούσε βέβαια να γίνει μια σύντομη αναφορά μονάχα στα υλικά, που χρησιμοποιούσαν και που ήταν καμωμένα από χρυσό, άργυρο κ.λ.π. Κρίθηκε όμως ότι η παράλληλη αναφορά σε συγκεκριμένα χωρία του κειμένου αφενός κάνουν πιο συγκεκριμένες τις αναφορές αφετέρου δε κάνουν το κείμενο λιγότερο αποκρουστικό σε όσους δεν ενθουσιάζονται με τη Χημεία.

· Το πρωτότυπο κείμενο, πρωτοτυπώντας ασύστολα, όχι χωρίς ενοχές, παρουσιάζουμε …στο μονοτονικό.