Μοναχισμός: Με τον όρο αυτόν χαρακτηρίζεται μια ιδιάζουσα πραγματοποίηση της τάσης αποχωρισμού και απάρνησης του κόσμου για την ικανοποίηση εσωτερικών απαιτήσεων ηθικής και πνευματικής τελειοποίησης μέσω της προσευχής, της ταλαιπώρησης της σάρκας, των στερήσεων, της φτώχειας και της μόνωσης.
Ο Μοναχισμός αποτελεί χαρακτηριστικό όλων σχεδόν των μεγάλων ιστορικών θρησκειών. Στη Χριστιανική θρησκεία άρχισε να αναπτύσσεται από το 4ο αι. στην Αίγυπτο και τη Μεσοποταμία και η πρώτη φάση του ήταν η "Ερημική" ή "Αναχωρητική". Οι μοναχοί ζούσαν χωρισμένοι ο ένας από τον άλλον σε έρημες και απρόσιτες τοποθεσίες χωρίς κανένα κανόνα εκτός από την πειθαρχία της εσωτερικής ζωής. Το 320 μ.Χ. πρώτος ο Παχώμιος συγκέντρωσε μια μικρή κοινότητα σε μια Μονή στη Θηβαΐδα της Αιγύπτου. Ο ίδιος έβαλε και τους πρώτους κανόνες της Μοναστηριακής ζωής. Σύμφωνα με αυτούς όλοι οι Μοναχοί φορούσαν την ίδια ενδυμασία, ζούσαν στο Μοναστήρι και είχαν έναν αρχηγό, τον "Ηγούμενο".
Η ζωή τους ακολουθούσε ένα αυστηρό πρόγραμμα με κύριες υποχρεώσεις την εγκράτεια, τις νηστείες και το καθήκον στο Θεό. Μια νέα θεμελιώδης μεταρρύθμιση ακολούθησε με το Μέγα Βασίλειο, που αναγνωρίστηκε ως ο θεωρητικός του κοινοβιακού ιδεώδους και έδωσε μοναστικούς κανόνες που βασίζονταν ουσιαστικά στην αξία της υπακοής.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Παχώμιος υπήρξε ο ιδρυτής και του πρώτου γυναικείου Μοναστηριού.
Τέλος, τα Μοναστήρια υπήρξαν σπουδαία κέντρα του Πολιτισμού και της Χριστιανοσύνης, διέδωσαν τα γράμματα και το Χριστιανισμό σε λαούς απολίτιστούς, ανέπτυξαν μεγάλη φιλανθρωπική δράση και ωφέλησαν την κοινωνία με την ίδρυση και συντήρηση νοσοκομείων, γηροκομείων και άλλων φιλανθρωπικών ιδρυμάτων.

ΔΑΜΑΝΔΡΙ

Γενικά

Η Μονή "Κοιμήσεως της Θεοτόκου" βρίσκεται σε αγρόκτημα που υπάγεται κατά πλήρη κυριότητα και νομή στην Ιερά Μητρόπολη Μυτιλήνης. Βρίσκεται σε ύψωμα σε αγροτική περιοχή του Δήμου Πολιχνίτου και απέχει από τον Πολιχνίτο 5 χιλιόμετρα. Μπορεί να πάει κάποιος σ' αυτό από αγροτικό δρόμο που ξεκινά από το δημόσιο δρόμο Πολιχνίτου-Μυτιλήνης προχωρώντας μέσα από ελαιώνες, τους δυο κήπους άνω και κάτω της Μονής, που τώρα βρίσκονται σε παρακμή και φθάνει στο αγρόκτημα όπου υπάρχει ο ναός, τα κελιά, το παλιό κτίριο του Γηροκομείου και άλλα βοηθητικά κτίρια. Το αγρόκτημα περιλαμβάνει 561 στρέμματα σε αγρούς, βοσκοτόπια, ελαιοκτήματα σε διάφορες περιοχές του Δήμου Πολιχνίτου Για το μοναστήρι αυτό οι πηγές δεν παρέχουν στοιχεία, βάσει των οποίων θα μπορούσε να καταγραφεί με βεβαιότητα η ιστορία του. Το μοναστήρι είναι γνωστό από παλαιότερες εποχές ως "Δαμάνδρι". Σύμφωνα με τον Σταυράκη Αναγνώστου "… Δαμάντριον, σημαίνον ίσως, Άντρον δαμάλεων ή Δαμάνδριον ό εστί Δαμαστήριον, Γυμναστήριον, Ασκητήριον ανδρών, των εν αυτώ ποτέ σωματικώς ή πνευματικώς δηλαδή αγωνιζομένων ή ενασκουμένων ή σημαίνει Δάμου ήτοι Δήμου μάνδραν. Μάνδρας δε έλεγον ποτέ και αυτά τα Μοναστήρια, εξ ού και Αρχιμανδρίται αυτοί των Μοναστηριών οι Ηγούμενοι …"

Ιστορικά

Το Δαμάνδρι, όπως αναφέρει ο Σταυράκης Αναγνώστου στη Λεσβιάδα του, ήταν χωριό κατά τη περίοδο 1567-1652, όταν εγκαταλείφθηκε, όπως έγινε με τα μικρά χωριά της περιοχής. Κατά το 17οαι πιθανόν, οι μοναχοί μετά τη διάλυση του μικρού μοναστηριού του "Αγίου Γεωργίου" , που υπήρχε στη θέση "Παλιομονάστηρα" μετοίκησαν στον ήδη υπάρχοντα ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που ήταν παλιά ενοριακή εκκλησία του χωριού, την οποία μετέβαλαν σε μοναστήρι και από τότε θεωρείται μοναστήρι Ενοριακό που υπάγεται στη δικαιοδοσία του Μητροπολίτου Μυτιλήνης. Σύμφωνα με άλλη υπόθεση η κώμη και το μοναστήρι, που ήταν αστικό, συνυπήρχαν. Σίγουρα όμως η ίδρυση ή η ανασύσταση του μοναστηριού τοποθετείται στο 17οαι. Τη περιουσία του, ύστερα απ' το κλείσιμο του Μοναστηριού, ισόβια ή για ορισμένο χρονικό διάστημα διαχειριζόταν διορισμένοι Ιερομόναχοι με συμφωνία του Μητροπολίτη Μυτιλήνης που εγκρινόταν από το Οικουμενικό Πατριαρχείο με πατριαρχική και συνοδική πράξη. Όσοι διαχειρίζονταν την περιουσία κατέβαλαν στο μητροπολίτη Μυτιλήνης κάθε έτος το μίσθωμα που είχε συμφωνηθεί σε μετρητά ή σε είδος ή και στα δύο. Αλλά και το Οικουμενικό Πατριαρχείο διατήρησε κάποια δικαιοδοσία στην εκκλησιαστική περιουσία και έτσι εξηγείται και η έγκριση του διορισμού των ιερομονάχων ως επιστατών ή διαχειριστών της περιουσίας του Δαμανδρίου με πατριαρχική πράξη. Σήμερα το αγρόκτημα εκμεταλλεύεται ιδιώτης ο οποίος το έχει νοικιάσει.

Κατά το πρώτο μισό του 19ου αιώνα η μονή ακμάζει και διαθέτει περιουσία μεγάλη , στη συνέχεια όμως φυτοζωεί και οδηγείται τελικά στην ερήμωση εξαιτίας της έλλειψης μοναχών. Το 1863 ο Γεώργιος Αριστείδης παρουσιάζει την εικόνα της παρακμής γράφοντας στο βιβλίο του "Τετραλογία πανηγυρική" ότι στο μοναστήρι διαμένει ένας ιερομόναχος με δύο ως τρεις μοναχούς. Σημαντική μορφή που έζησε στο χώρο του Δαμανδρίου ήταν ο πατέρας Αμβρόσιος Λεβέντης, ιερομόναχος που καταγόταν από τον Πολιχνίτο. Είχε γεννηθεί το 1870 και είχε τελειώσει τη Β΄ τάξη Γυμνασίου. Χειροτονήθηκε διάκονος το 1891 στη Μάδυτο της Μ. Ασίας απ' τον Μητροπολίτη Νευροκοπίου Νικηφόρο και ιερέας στις Νέες Κυδωνίες από τον Μητροπολίτη Μυτιλήνης το 1900. Υπηρέτησε ως ιερέας στον Πολιχνίτο, τη Βρίσα και το Πλωμάρι. Χειροθετήθηκε πνευματικός και πηγαινοερχόταν σ' όλα τα χωριά της περιοχής μέρα νύχτα με τα πόδια μέχρι τα βαθειά γεράματά του. Στο πατρικό του αγρόκτημα, κάτω από την εκκλησία του Δαμανδρίου, είχε το σπιτάκι του μισογκρεμισμένο σήμερα. Στο Δαμάνδρι που τον είχε ο Δεσπότης διαχειριστή της περιουσίας, φιλοξενούσε πολύ κόσμο και τον καιρό του πολέμου που είχαν φύγει οι άνθρωποι από τα μέρη τους, πήρε πολλούς φτωχούς και τους έδωσε δουλειά στα κτήματα του μοναστηριού , για να βγάζουν τα έξοδά τους. Υπάρχουν πολλές μαρτυρίες ανθρώπων της περιοχής ότι έκανε θαύματα θεραπεύοντας αρρώστους και ότι έκλαιγε όταν προσεύχονταν ή ιερουργούσε.

Στη δεκαετία του 1920, οπότε ύστερα απ' τη Μικρασιατική καταστροφή είχε ιδρυθεί ξεχωριστή Μητρόπολη Πλωμαρίου για να "βολευτεί" ο πρόσφυγας Μητροπολίτης Καλλιουπόλεως και Μαδύτου Κωνσταντίνος (Κοΐδάκης), το Μοναστήρι έγινε "μήλο της έριδος" ανάμεσα στις Μητροπόλεις Μυτιλήνης και Πλωμαρίου. Τελικά το Οικουμενικό πατριαρχείο το έδωσε στη Μητρόπολη Μυτιλήνης και ο Μητροπολίτης Πλωμαρίου διαμαρτύρεται και παρακαλεί (όπως προκύπτει απ' τον Κώδικα της Μητρόπολης Πλωμαρίου) τον Οικουμενικό Πατριάρχη να αλλάξει την απόφασή του "… Η Επαρχία Πλωμαρίου είναι πολύ μικρά, στερείται τυχηρών, δεν δύναμαι να ανταποκριθώ προς τας ανάγκας μου και να συντηρηθώ και υποφέρω πολύ και δη μέχρι τοσούτου, ώστε απώλεσα το ηθικόν μου." και συνεχίζει: "Ελπίζω πολύ ότι η τε Υμετέρα Θειοτάτη Παναγιότης και η Αγία και Ιερά Σύνοδος θα αισθανθώσι τον πόνον μου, το δυσχερές της συντηρήσεώς μου και την δεινήν απογοήτευσίν μου και ότι θα αποδώσωσιν εις την μικράν Επαρχίαν μου τα αφαιρεθέντα, Πολιχνίτον και Δαμάνδριον …"

Μετά τη διάλυση της μονής η Μητρόπολη αξιοποίησε τους χώρους στεγάζοντας γηροκομείο, που λειτούργησε από το 1958 μέχρι τα μέσα περίπου της δεκαετίας του 1980, παρέχοντας φιλοξενία σε πολυάριθμους ηλικιωμένους της γύρω περιοχής. Πρόσφατα η Μονή ανασυστήθηκε και λειτούργησε ως γυναικεία με μία Μοναχή, ενώ πριν τρία περίπου χρόνια εγκαταστάθηκε ο Αρχιμανδρίτης πατέρας Μιχάλης Τυροπώλης με την Μοναχή να "μετακομίζει" στο προσκύνημα του Αγίου Γεωργίου Μελαντών.
Στο Μοναστήρι ανήκουν και τα εξής εκκλησάκια τα οποία έχουν κάποια αρχαιολογική σημασία: Αγία Μαρίνα με παλιά αρχιτεκτονικά μέλη, Άγιος Βασίλειος ερείπια βυζαντινού ναΐσκου, Αγία Παρασκευή με εντοιχισμένα παλιά αρχιτεκτονικά μέλη, Άγιος Γεώργιος ερείπια με παλιά αρχιτεκτονικά μέλη και Οι Μυροφόροι ερείπια Βυζαντινού ναΐσκου και σαρκοφάγος.

Σημερινή κατάσταση

Ήδη από τις πρώτες μέρες της εγκατάστασής του ο Αρχιμανδρίτης άρχισε να εργάζεται σκληρά, ώστε να επαναφέρει το Μοναστήρι στην παλιά του αίγλη, να γίνει ο χώρος όπου οι πιστοί θα κατέφευγαν για να προσευχηθούν ήρεμα και κατανυκτικά. Και έχουν γίνει σημαντικά βήματα προς την κατεύθυνση αυτή. Έγιναν εργασίες στο πίσω μέρος της εκκλησίας, ώστε να εμποδίζονται τα νερά της βροχής να μπαίνουν στο ναό και να δημιουργεί η υγρασία πρόβλημα στις τοιχογραφίες ιδιαίτερα. Παράλληλα έγινε αποκατάσταση του πέτρινου δαπέδου του ναού, αλλά και διάφορες άλλες εργασίες για τη συντήρηση του χώρου γενικότερα Αντικαταστάθηκε το εξωτερικό επίχρισμα του ναού (σοβάς) με καινούριο αλλά με πλήρη σεβασμό στην παράδοση τόσο ως προς τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν όσο και ως προς τον τρόπο εργασίας. Το πιο σημαντικό όμως έργο είναι η συντήρηση των τοιχογραφιών η οποία γίνεται από αρχαιολόγο του Υπουργείου Πολιτισμού. Επιπλέον αντικαταστάθηκε το δάπεδο της αυλής, κατασκευάστηκε πέργολα, μετατράπηκαν οι πρώην αποθήκες σε τραπεζαρία. Ανακαινίστηκε το αρχονταρίκι και τα κελιά των μοναχών και συγχρόνως ανακαινίστηκαν και τα κελιά στην αυλή, για να υπάρχει η δυνατότητα φιλοξενίας και διαμονής των επισκεπτών.
Πολλοί πιστοί από όλες τις γωνιές του νησιού επισκέπτονται το Μοναστήρι, το οποίο Λειτουργεί κάθε Σάββατο πρωί και τις μεγάλες γιορτές της Χριστιανοσύνης. Επίσημη γιορτή προς τιμήν της Θεοτόκου επικράτησε να γίνεται τα τελευταία χρόνια στις 23 Αυγούστου, στα "εννιάμερα της Κοίμησης της Θεοτόκου". Την παραμονή της μέρας αυτής ψάλλονται τα εγκώμια της Παναγίας και γίνεται περιφορά της εικόνας στην αυλή του μοναστηριού, ενώ το πρωί πανηγυρική Θεία Λειτουργία. Εδώ και πολλά χρόνια έχει επικρατήσει η συνήθεια να γίνεται εορταστική Θεία Λειτουργία και την ημέρα του "Σωτήρος" στις 6 Αυγούστου. Αυτό καθιερώθηκε από τον ιερωμένο, που ήταν υπεύθυνος της λειτουργίας του μοναστηριού αλλά και εφημέριος των Βασιλικών όταν καταστράφηκε ένα μικρό εκκλησάκι "Του Σωτήρος", που βρισκόταν δίπλα στο μοναστήρι. Γι' αυτό οι κάτοικοι των Βασιλικών θεωρούν ότι η θεία λειτουργία τη μέρα αυτή γίνεται προς τιμήν της δικής τους ενορίας. Κάτοικοι του Πολιχνίτου μας ανέφεραν όμως ότι η καθιέρωση έγινε από τον Πατέρα Λεβέντη και καμιά σχέση δεν έχει η ενορία των Βασιλικών.

Ο ναός

Ο ναός, δηλαδή το καθολικό του Μοναστηριού είναι διατηρητέο μνημείο (ΦΕΚ 196/Β/11-5-1960)
Αρχιτεκτονική: Μπαίνοντας στο μοναστήρι δεξιά βρίσκεται ο ναός. Ανεβαίνεις μια σκάλα μικρή πέτρινη και από τη μικρή πύλη, μπαίνεις στο μικρό νάρθηκα, που έχει μια ακόμα πόρτα πλαϊνή, στο βόρειο τοίχο. Ο ναός έχει ρυθμό μονοκλίτου Βασιλικής. Από στενή πόρτα μπαίνεις, στον κυρίως ναό. Φωτίζεται από δυο παράθυρα σχήματος ορθογωνίου, ένα μικρό φωταγωγό, που βρίσκεται στην κορυφή της πρόσοψης και από τη μοναδική χαμηλή κεντρική πόρτα. Η στέγη είναι ξύλινη, αμφικλινής και η οροφή ελαφρώς θολωτή. Όλοι οι τοίχοι είναι αγιογραφημένοι, ενώ η οροφή είναι χωρίς τοιχογραφίες, γιατί, όπως φαίνεται αντικαταστάθηκε και κατασκευάστηκε από "μπαγδατί".

Το πάτωμα του ναού είναι καλυμμένο από παλιές ασύμμετρες πλάκες πέτρινες, κάποιες από τις οποίες έχουν ανάγλυφες διακοσμήσεις με σχήματα και παραστάσεις λαϊκής τέχνης. Το τέμπλο είναι ξυλόγλυπτο και προέρχεται από συναρμολόγηση μικρών ξυλόγλυπτων τέμπλων διαφόρων εποχών άλλων ναών, που όμως, όπως φαίνεται, επειδή δεν έφθασαν να καλύψουν όλη την επιφάνεια, στα δυο ακραία μέρη χρησιμοποιήθηκαν βαμμένες σανίδες με ελαφρά διακόσμηση. Σ' αυτό δε υπάρχουν η ωραία πύλη και η βόρεια.

Εικόνες:
Ιησού Χριστού:Δεν υπάρχει σήμερα στο ναό. Μεταφέρθηκε από το Μητροπολίτη Μυτιλήνης Ιακώβου Νικολάου και βρίσκεται στο τέμπλο του ναού της Κοιμήσεως Θεοτόκου της Αγιάσου γιατί η αρχαία εικόνα του Χριστού στην Αγιάσο είχε καταστραφεί από πυρκαγιά το 1812. Στη θέση της υπάρχει μια άλλη εικόνα του Χριστού, όπου εικονίζεται με ζωηρά χρυσίζοντα χρώματα ο Κύριος ως "Μέγας Αρχιερεύς" φέροντας αρχιερατική στολή, όχι ολόσωμος αλλά μέχρι τα γόνατα και έχει στέμμα στο κεφάλι. Με το δεξί του χέρι ευλογεί και με το αριστερό κρατά ανοιχτό το Ευαγγέλιο. Κάτω δε από το πρόσωπό του υπάρχουν άγγελοι που κρατούν ο καθένας από μια σφαίρα στην οποία σημειώνονται τα αρχικά IC-ΧΡ.
Θεοτόκου:Είναι μεταβυζαντινή εικόνα τύπου Οδηγήτρια. Βρίσκεται σήμερα στο Εκκλησιαστικό Μουσείο Μυτιλήνης και στη θέση της υπάρχει αντίγραφο της παλιάς εικόνας. Η εικόνα πρέπει να χρονολογηθεί στο τέλος του 17ου αιώνος.

Τιμίου Προδρόμου: Ο Άγιος εικονίζεται φέροντας μηλωτή, φτερά αγγέλου, ευλογώντας με το δεξί του χέρι και κρατώντας ειλιτάριο με το αριστερό. Κάτω στο δεξιό μέρος υπάρχει σε πινάκιο το κεφάλι του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Στα αριστερά υπάρχει ο πέλεκυς. Είναι έργο των αρχών του 18ου αιώνος.
Άλλες εικόνες: Στη Β. πλευρά υπάρχει η εικόνα της "Παναγίας της Βρεφοκρατούσας". Ολόσωμη είναι η Παναγία καθισμένη σε θρόνο με ωραία έκφραση, ζωηρά χρώματα, κρατώντας το Θείο Βρέφος. Στο πάνω μέρος προβάλλουν μέσα από νέφη άγγελοι να κρατούν από δεξιά στέμμα, ενώ από αριστερά ένα ειλιτάριο. Υπάρχει δε η επιγραφή ότι η εικόνα έγινε από συνδρομές κάποιων χριστιανών από την Κωμόπολη Πολιχνίτου. Στην ίδια πλευρά στο κάτω μέρος υπάρχει μια μεταβυζαντινή εικόνα του Αγίου Νικολάου και στις δυο γωνίες εικονίζονται σε προτομή ο Ιησούς Χριστός και η Θεοτόκος προσφέροντας ο καθένας στον Ιεράρχη Ευαγγέλιο και Ωμόφορο.
Παράπλευρα της εικόνας και επί της Δ. πλευράς βρίσκονται κρεμασμένες δύο εικόνες, του Αγίου Γεωργίου και του Αρχάγγελου Μιχαήλ.
Εικόνες και τοιχογραφίες του Νάρθηκα:
Στη Β. πλευρά του νάρθηκα και πάνω από τη μικρά πύλη υπάρχει πάνω σε μουσαμά η γνωστή παράσταση του Πανάγιου Τάφου αχρονολόγητη. Υπάρχει ακόμη η εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, μια παράσταση απλή.
Από τις τοιχογραφίες του νάρθηκα που είναι καλυμμένες σώζεται ένα μικρό τμήμα στη νότια πλευρά με την παράσταση του Αγίου Γεωργίου έφιππου και με την επιγραφή: "Ο ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο ΤΑΧΥΣ". Στο αριστερό μέρος της παράστασης διακρίνονται φρούρια και διάφορα άλλα αρχιτεκτονήματα αλλά και πρόσωπα υψηλά, Βασιλέων.
Οι ωραίες τοιχογραφίες με χτυπημένα τα πρόσωπα και τα μάτια, από το θρησκευτικό φανατισμό των Τούρκων, στολίζουν όλους τους τοίχους και το ιερό. Είναι βυζαντινές εικόνες και θεωρούνται έργα του 18ου αιώνα, αν θεωρήσουμε ότι μία επιγραφή δίπλα στον Άγιο Αρσένιο, στο βόρειο τοίχο, που γράφει ¨1733 Μιχαήλ Χωματζάς εν Χιω τάχα και Ζωγράφος¨ αφορούν όλη την εργασία.
Κάποιοι όμως ειδικοί εκτιμώντας τες, τις τοποθετούν στο 16ο αιώνα στη μικρή δρομική βασιλική που ήταν ενοριακή του χωριού. Ο Γ. Γούναρης τοποθετεί την αγιογράφηση στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα και αναφέρει ότι ο κύριος ζωγράφος, καλός αλλά όχι άριστος τεχνίτης εξαρτάται έμμεσα από την Κρητική παράδοση και άντλησε τα στοιχεία του από το βορειοελλαδικό χώρο και ίσως από τον Άθω. Θεωρεί δε υπεύθυνο της επιζωγράφησης τον αναφερόμενο Μ.Χωματζά.
Οι Χριστιανοί για να σώσουν τις τοιχογραφίες από το μένος των Τούρκων αναγκάστηκαν να τις καλύψουν με ασβεστοκονίαμα και έτσι επί αιώνες δε φαινόταν ότι ο ναός ήταν ιστορημένος. Μετά το 1932, ο μητροπολίτης Ιάκωβος θέλησε να δοκιμάσει, εάν κάτω από τα επιχρίσματα σώζονται τοιχογραφίες. Έτσι προχώρησε στην αποκάλυψη μεγάλων τμημάτων μέσα στο ναό. Από τότε πολλοί αρχαιολόγοι επισκέφθηκαν το Δαμάνδρι, για να δουν τις τοιχογραφίες και απεφάνθησαν ότι θα πρέπει να είναι έργα του 16ου αιώνα.

Περιγραφή τοιχογραφιών

Ανατολική Πλευρά:Πάνω από την αψίδα υπάρχει η παράσταση της Πεντηκοστής και κάτω του Ευαγγελισμού. Δεξιά διακρίνεται καθισμένη σε ανάκλιντρο η Παναγία κρατώντας στο χέρι της "αδράχτι" και αριστερά ο αρχάγγελος Γαβριήλ. Πίσω τους εικονίζονται αρχιτεκτονήματα και ανά ένας Προφήτης. Κάτω από την Πεντηκοστή αρχίζει η αψίδα, στο πάνω μέρος της οποίας υπάρχει η παράσταση της Θεοτόκου και στο κάτω ανά ένας άγγελος.
Κάτω από την αψίδα μόλις διακρίνεται ο Ευαγγελιστής Ματθαίος, προς τα δεξιά της θυρίδας διακρίνεται ο Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος.
Νότια Πλευρά:Υπάρχουν 3 ζώνες. Η πρώτη είναι σχεδόν κατεστραμμένη και σώζονται μόνο τμήματα τοιχογραφιών, όπως της Υπαπαντής, της Βαπτίσεως, της Μεταμορφώσεως, της Αναστάσεως του Λαζάρου, της Βαϊφόρου. Μέσα στο Ιερό Βήμα εικονίζεται η παράσταση της γέννησης του Κυρίου.
Στη δεύτερη ζώνη εικονίζονται μισοκατεστραμμένες οι παραστάσεις του Μυστικού δείπνου και του Νιπτήρα, της προσευχής στη Γεσθημανή, της άρνησης του Πέτρου και του Ελκόμενου πάνω σε σταυρό.
Η Τρίτη ζώνη διασώζει πριν το παράθυρο την παράσταση του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου που εμφανίζεται με φτερά αγγέλου. Μετά το παράθυρο υπάρχουν οι παραστάσεις ολόσωμων στρατιωτικών Αγίων και η ωραιότατη παράσταση των πρωτοκορυφαίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου που κρατούν το ναό Αυτές, αν και σώζονται ολόκληρες, έχουν υποστεί σημαντική φθορά λόγω της υγρασίας του ναού.
Δυτική Πλευρά:Έχει και αυτή 3 ζώνες. Στην πρώτη ζώνη υπάρχει η παράσταση του Χριστού που με φρουρά στρατιωτικών πλησιάζει το Σταυρό και ακολουθεί η παράσταση της Σταύρωσης με το Χριστό πάνω στο σταυρό στο μέσον, δεξιά η Θεοτόκος που κλαίει με 3 άλλες γυναίκες και τον ευγνώμονα ληστή με φωτοστέφανο, ενώ από αριστερά εικονίζεται ο αγαπημένος μαθητής του Χριστού με τον Εκατόνταρχο να βγάζει δυνατή φωνή " Αληθώς Θεού Υιός ην ούτος" και ο αγνώμονας ληστής με κατεβασμένο το κεφάλι. Στα δεξιά της παράστασης αυτής εικονίζεται ο Προφήτης Μωϋσής και μια σκηνή δυσδιάκριτη λόγω της μεγάλης φθοράς, που πρόκειται για το "μερισμό των ιματίων του Χριστού"
Στη δεύτερη ζώνη υπάρχει η παράσταση της προδοσίας και στη συνέχεια η μεγαλειώδης παραστατική σκηνή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και η Αποκαθήλωση.
Στη Τρίτη ζώνη σώζονται μόνο δυο παραστάσεις του Αγίου Μερκουρίου και του Αρχαγγέλου Μιχαήλ.

 

Βόρεια Πλευρά:Οι περισσότερες τοιχογραφίες της είναι κατεστραμμένες.
Στην πρώτη ζώνη υπάρχουν οι παραστάσεις: "Επιτάφιος Θρήνος", "Μυροφόροι", "Η κάθοδος στον Άδη" και μέσα στο ιερό βήμα "η Ανάληψη" της οποίας μόνο ίχνη σώζονται.
Η δεύτερη ζώνη διασώζει μισοκατεστραμμένες τις παραστάσεις του "εμπαιγμού"της Γεννήσεως της Θεοτόκου", και στο Ιερό βήμα του "Αγίου Πέτρου Αλεξανδρείας" και του "Διακόνου Εύπλου"
Η Τρίτη ζώνη περιορίζεται μόνο στους όσιους ασκητές, τον Άγιο Αρσένιο, Άγιο Σάββα, Άγιο Ευθύμιο που εικονίζονται ολόσωμοι και κρατούν ειλητάριο. Διακρίνεται ελάχιστα και ένας ακόμη ασκητής.

Γηροκομείο

Ανέλαβε την ιδέα της ίδρυσής του ο μητροπολίτης Μυτιλήνης Ιάκωβος ο από Δυρραχίου, ώστε να περιθάλπονται σ' αυτό γέροντες φτωχοί και απροστάτευτοι από την περιφέρεια Πολιχνίτου. Ο θεμέλιος λίθος τέθηκε το 1939 με σχέδιο του νομομηχανικού Άλεξ Πανταζή. Το 1958 όταν ανέλαβε καθήκοντα ο μητροπολίτης Ιάκωβος Κλεομβρότου το κτίριο ήταν ημιτελές. Αμέσως με ενέργειές του συμπληρώθηκαν οι οικοδομικές εργασίες και το 1959 παρουσία των αρχών Μυτιλήνης-Πολιχνίτου και πλήθος κόσμου έγιναν τα εγκαίνιά του. Από τότε άρχισε η λειτουργία του ιδρύματος υπό τη διεύθυνση κληρικών ή και αποφοίτων Ιερατικών σχολών, οι οποίοι είτε αποσπώμενοι από τις ενορίες τους ή περιμένοντας την ιεροσύνη πρόφεραν στο Γηροκομείο τις υπηρεσίες τους αφιλοκερδώς.
Η περιουσία του μοναστηριού χρησιμοποιήθηκε και για τη συντήρηση του Γηροκομείου. Δυστυχώς όμως το 1988-1989 έκλεισε, γιατί δεν υπήρχαν οι κατάλληλες συνθήκες για μια άνετη διαβίωση των γερόντων.

Συνέντευξη
από τον πατέρα - Μιχάλη Τυροπώλη,
ηγούμενο της μονής Παναγίας Δαμανδρίου.

1. Πώς ξεκινά η δημιουργία ενός μοναστηριού;
Η δημιουργία ενός μοναστηριού ξεκινά από τον πόθο κάποιων ανθρώπων, να φύγουν από τα εγκόσμια, δηλαδή μέσα από τον κόσμο και να αφοσιωθούν στο Θεό. Αισθανόμενοι την αμαρτωλότητά τους και τα πάθη τους, έφευγαν από τον κόσμο και πήγαιναν παλαιότερα στις ερήμους και συν τω χρόνω άρχισαν να οργανώνουν τις Λαύρες και φτάνουμε στη σημερινή δομή των μοναστηριών.

2. Πώς επιλέγεται η τοποθεσία;
Η τοποθεσία επιλέγεται από τον ιδρυτή, που είναι και ο γέροντας του Μοναστηριού, μετά από προσευχή, από κάποιο σημάδι ή θαύμα.

3. Τι οδηγεί κάποιον να μονάσει;
Τον οδηγεί ο θείος πόθος για το εσφαγμένο αρνίο, τον Ιησού Χριστό, αλλά και η έντονη πολλές φορές κοσμική ζωή μας κάνει να έχουμε τάσεις φυγής και να επιζητούμε το θείο, το ξεχωριστό.

4. Πόσο δύσκολη ή εύκολη είναι η ζωή ενός μοναχού;
Η ζωή ενός μοναχού είναι αρκετά δύσκολη, διότι ο υποψήφιος για μοναχός θα πρέπει, εφόσον θελήσει να μονάσει, να καταπολεμήσει τα πάθη του, το "εγώ" του να γίνει κοινωνία με τους άλλους μοναχούς. Όταν τα κατορθώσει όλα αυτά, η ζωή του γίνεται πιο εύκολη, ακολουθεί το διακόνημα που θα του δώσει ο γέροντας της Μονής, κάνει την υπακοή του.

5. Τι πρόσφεραν γενικά τα μοναστήρια;
Η προσφορά των Μοναστηριών και των Μοναχών έγινε αφορμή να συζητηθεί πολύ η χρησιμότητά τους. Πολλοί χριστιανοί μάλιστα αναζητούν τη χρησιμότητα του Μοναχισμού. Βέβαια ο κύριος λόγος του Μοναχισμού είναι άλλος. Είναι η άσκηση διά της φύσεως και η αδιάλειπτη θερμή προσευχή, η ομοίωση με τον Θεό. Αλλά πολλές φορές οι μοναχοί μαζί με αυτό δημιουργούσαν και άλλα υλικά αγαθά και είναι απόλυτα νόμιμο, αφού πραγματοποιούνται στους κόλπους της εκκλησίας, χάριν των μελών της. Συχνά διακεκριμένοι σημαιοφόροι, χαρισματικοί και ταλαντούχοι μοναχοί εγκατέλειψαν το ασκητήριό τους ή τη Μονή τους, για να διακονήσουν τους ανθρώπους ως Ιεραπόστολοι, ως Θεολόγοι ποιμένες, ως Κοινωνικοί λειτουργοί και όλα αυτά, γιατί διδάχθηκαν μέσα από την καθημερινή ζωή του Μοναστηριού κάτι που δεν μπορούσε να προσφέρει η ενορία. Στους πολέμους πολλοί Μοναχοί προσφέρανε τη ζωή τους. Άλλα μοναστήρια έλιωσαν τα κειμήλιά τους, για να αγοράσουν όπλα και άλλα εφόδια για τον αγώνα . Με λίγα λόγια το ότι υπάρχει σήμερα εκκλησία και ενορία οφείλεται στα Μοναστήρια, διότι αυτά προσπαθούσαν και μόρφωναν τους Πατέρες που εισχώρησαν στην αδελφότητα.

6. Τι προσφέρει σήμερα ένα μοναστήρι και ιδιαίτερα ένα μοναστήρι καινούριο;
Σήμερα δεν έχει αλλάξει κάτι από την παλιά δομή και λειτουργία των Μοναστηριών αλλά μπορούμε να πούμε και να επισημάνουμε ότι οι σημερινοί μοναχοί είναι θεματοφύλακες των Μοναστηριών, τα δε άλλα παραμένουν τα ίδια από ιδρύσεως των Μοναστηριών. Τα Μοναστήρια είναι τόποι προσευχής, χαλάρωσης, ταπείνωσης, γαλήνης, διότι είναι λιμάνια της ξηράς.

7. Ποια είναι τα συνήθη κτίρια (χώροι) ενός μοναστηριού;
Οι χώροι ενός Μοναστηριού είναι κατά πρώτον το "Καθολικό" (η εκκλησία), η Τράπεζα, τα Κελιά των μοναχών, το Κελάρι (αποθήκη τροφίμων) το Συνοδικό, το Ηγουμενείο και το Αρχονταρίκι (χώρος υποδοχής).

8. Γιατί επιλέξατε να μονάσετε στο συγκεκριμένο μοναστήρι;
Διότι το συγκεκριμένο Μοναστήρι ήταν εγκαταλελειμμένο και γνωρίζοντας τη μακρόχρονη ιστορία του, θέλησα να το επαναφέρω στην παλαιά του αίγλη, όσο αυτό είναι δυνατόν.

9. Ποια είναι τα σχέδιά σας και μακροπρόθεσμα για το μοναστήρι;
Θα ήθελα, όπως ανέφερα και παραπάνω, το μοναστήρι να αποκτήσει την παλαιά του αίγλη και να γίνει λιμάνι ψυχών, για τους κατοίκους των γύρω περιοχών, αλλά και όλου του νησιού. Ως έργα, στα σχέδιά μας άμεσα είναι η ανάδειξη των τοιχογραφιών του Καθολικού της Μονής και διάφορα επιχρίσματα στην τοιχοποιία. Ακόμη στα σχέδιά μας είναι η επισκευή του Γηροκομείου της Μονής και η διαμόρφωσή του σε χώρο υποδοχής στο ισόγειο και επάνω η δημιουργία σύγχρονων κελιών, τα οποία στο μέλλον θα μπορούν να γίνουν τόποι φιλοξενίας και διοργάνωσης κάποιων συνεδρίων.